مصریان باستان،افسانه های متعددی درباره ی مبدا دنیا داشتند.از میان این افسانه هاست که بزرگترین خدایان ظهور کرده اند.یکی از خدایان بزرگ ازیریس بود که به سرنوشت شومش که قتل به دست برادرش ست بود ،تن در داد.لئونارد کوترل این داستان را در کتاب "زندگی تحت سلطه فراعنه" این گونه آورده است.
شاهان یرانی احساس می کردند به لشکری از رزمندگان ممتاز نیاز دارند که وفاداری و مهارت های رزمیشان فراتر از دیگران باشد.وظیفه ی آن ها، افزون بر رزمیدن در میدان نبرد،پاسداری از کاخ های شاه و حفاظت از شخص او بود.
داریوش مجموعه ای متشکل از ده هزار رزمنده نخبه را گرد آورد که منحصرا از پارسیان وفادار بودند و آن را«سپاه جاویدان»نامید.همان طور که از نامش پیدا است ،تعداد آن ها هیچ اه نباید کمتر از ده هزار نفر می شد.چنان که هرودوت در تاریخ خود جنگ های ایرانیان را شزح می دهد:«آن ها را بدین سبب جاویدان می نامیدند که اگر یکی از جمع آنان بر اثر مرگ یا بیماری از صف خارج می شد،بی درنگ رزمنده ی دیگری جایش را پر می کرد،به طوری که تعداد آن ها هیچ گاه بیشتر یا کمتر از ده هزار نفر نمی شد.»
یکی از طرح های اجرایی بی نظیر داریوش بر گشایش در های امپراطوری به روی تجارت با سرزمین های خارجی متمرکز بود.داریوش،برای آسان کردن تجارت بین ایران،مصر و حوزه ی مدیترانه ،آبراهی حفر کرد که دریای سرخ را به دریا ی مدیترانه متصل می ساخت و کشتی های باری بزرگ می توانستند از آن عبور کنند. مهندسان او، برای انجام دادن این کار بزرگ،پیشنهاد کردند که این آبراه نوک شمالی دریا ی سرخ را به رود نیل در غرب متصل سازد.
آن گاه همه ی کشتی ها می توانستند از راه نیل به شمال به سوی بنادر شرقی مدیترانه بروند.
در دوران ساسانیان،پزشکان به سه گروه تقسیم می شدند:
1.روان پزشک
2.گیاه پزشک«پزشکی که بیماران را با گیاهان دارویی درمان می کرد»
3.جراح یا کارد پزشک
کار پزشکی بیش تر با موبدان بود.گویا پس از یورش اسکندر و بنیاد گرفتن حکومت 500 ساله ی اشکانیان، پزشکی ایرانی با پزشکی یونانی در هم آمیخت و دو کشور از تجربه های پزشکی یکدیگر سود ها بردند.
در دوره ی ساسانیان،دانشگاه و بیمارستان جندی شاپور را بنیان نهادند.این مرکز علمی ،درحقیقت میراث دانش کهن ایران،یونان،اسکندریه،هند،انطاکیه و مرو بود.عده ای از دانشندان ایرانی ،سریانی،نسطوری و هندی در این مرکز بزرگ آموزش می دادند.با همکاری این دانشمندان،علم پزشکی در زمینه های گوناگون پیشرفت کرد.
پیوند ایرانیان با یونانیان از دوران هخامنشیان به صورت،ازدواج با یونانیان،داشتن سپاهیان مزدور یونانی،داشتن پزشکان و جراحان یونانی در خاندان شاهی و اشرافی هخامنشی امری عادی بود.از سویی اندیشه ی زردشت در استان های یونانی نشین که گاه در تصرف شاهان هخامنشی بود،بازتاب گگسترده ای داشت و از سوی دیگر، اندیشه ی ایرانی بر اثر جنگ ها و داد و ستد های بازرگانی در محیط یونانی رواج می یافت.
در دوران اشکانی و ساسانی نیز این پیوند مدنی و فرهنگی،سبب تاثیر اندیشه های فلسفی و مذهبی و صوفیانه ی کسانی مانند افلاطون،ارسطو،فلوطین و دیگران در ایران شد.در این آمد و شد فرهنگی،فلاسفه ی یونانی نیز از افکار مزدیسنا و میتراییسم و زروانی ایران و اندیشه های هندی متاثر شدند.
به دعوت خسرو انوشیروان،هفت تن از فیلسوفان نو افلاطونی از شاخه ی مکتب آتنی به ایران آمدند.این فیلسوفان زمینه ی آن چه را که بعد ها در ایران فلسفه ی مشرقی یا فلسفه ی خسروانی خوانده شد بنا نهاد.
در جوامع نخستین،زن وظایف بسیار مهمی داشت.آیین پرستش مادر-ایزد در میان ملت های گوناگون دنیای باستان،کهن ترین سنت و باور دینی بود.تندیس مادر-ایزد،با سینه و شکم بزرگ تماد باروری بود.در سرزمین ایران باستان نیز پرستش مادر-ایزد رواج داشت.آناهیتا نخستین ایزد-مادر است.
سنجاق مفرغی یافته شده در لرستان،مربوط به هزاره ی دوم پیش از میلاد،نشانی از وجود ایزد بانو آناهیتا در آن دوره است.این سنجاق،صفحه ی بزرگی است که در مرکز آن سری برجسته قرار دارد.این نقش ،تصویر ایزد بانوی اقوام آسیایی است که آن را در گستره ای از آسیای صغیر گرفته تا شوش می پرستیدند.این گونه آثار در نقاط گوناگون سرزمین ایران کشف شده است.
اردیسو آناهیتا،ایزد بانوی باروری و آب های جهان،با نام های ناهید،آناهید و آناهیت نیز خوانده شده است.نام آناهیتا را نخستین بار در کتیبه های اردشیر دوم هخامنشی در همدان و شوش می بینیم.این نام پس از اهوره مزدا و پیش از نام ایزد مهر«میترا»نقش شده که نشانگر جایگاه بالای اوست.
پس از آن،ایزد آناهیتا چون ایزد مهر به دین زردشتی راه یافت.زیرا دو ایزد مهر و آناهیتا در فکر و باور و اندیشه مردم سرزمین ما جایگاه ویژه ای داشتند.بدین سان،مغ های زردشتی توانستند این دو ایزد را به راحتی کنار نهند.آن گاه سرود های شکوهمندی در ستایش دو ایزد مهر و آناهیتا ساخته و در اوستا ی نو ثبت شد.
گربه مقدس ترین حیوان،در میان همه ی حیوانات مقدس مصر باستان بود.در حالی که اکثر حیوانات تنها در بخش های خاصی از سرزمین مصر مورد تقدیس و پرستش قرار می گرفتند،گربه برای تمام رعایای فرعون مقدس محسوب می شد.
هرودوت نوشته است:اگر خانه ی یک مصری آتش بگیرد،صاحبخانه قبل از نجات گربه های خود،به فکر اطفای حریق نیست.و اگر گربه کسی بمیرد،صاحب آن به نشانه ی عزا مو های خود را کوتاه می کند.اگر کسی-به عمد یا غیر عمد-گربه ای را به قتل برساند،مجازات او مرگ است.دیودور خود شاهد اعدام یک شهروند رومی بدبخت بود که به جرم قتل یک گربه،به دار آویخته شد.دیودور نوشته است با وجودی که حکومت مصر به خاطر ترس از رومی ها تمام تلاش خود را برای نجات این شهروند رومی به کار گرفت،نتوانست در برابر خشم مردم و خواسته ی کاهنان کاری را از پیش برد.لاشه ی گربه ها مومیایی و سپس به خاک سپرده می شد.تعداد بی شماری از گربه های مومیایی شده را می توان در اکثر موزه های جهان مشاهده کرد.
اندرزنامه ها از گروه ادبیات شفاهی اند که از نسلی به نسلی همراه با دگرگونی هایی منتقل شده اند.از دیر باز در ایران،نقل سخنان حکمت آمیز درباره ی شیوه ی زندگی و تدبیر امور کشور،به صورت جملات قصار مرسوم بود. در دوران ساسانیان نیز یک رشته کارنامه ها و آیین نامه ها و پند نامه ها و اندرز نامه ها و داستان هایی پرداخته شد که شامل فلسفه ی علمی دقیق و جالبی به نام هندرچ بود.با فلسفه ی علمی در این دوران فرزانگی در این سرزمین پدیدار می شوند.بدین سان،داستان های حماسی و غنایی بسیاری نوشته می شود و زندگی معنوی و فرهنگی ویژه ای گسترش می یابد.
یادگار بزرگمهر اندرزنامه ای از بزرگمهر بختگان،وزیر دانا ی انوشیروان است.برخی از اندرز های این مجموعه،از گونه ی اندرز های اخلاقی تجربی و برخی از گونه ی اندرز های دینی زرشتی است.این اندرزنامه در دوران اسلامی نیز از شهرت و اهمیت ویژه ای برخوردار بود.
جشن های بازمانده از دوران باستان ایران،دو دسته اند:یکی جشن های دینی و دیگری جشن های ملی.برجسته ترین جشن های ملی،نوروز،مهرگان و سده اند.اما در اوستا از این جشن های ملی سخنی در میان نیست.در دوره ساسانیان،در متون میانه،از نوروز و مهرگان یاد می شود،اما از جشن سده سخنی نیست.جشن های دینی که در سنت کهن زردشتی در هر ماه،به هنگام یکی بودن نام روز و ماه برگزار می شد،از تقویم مصری تاثیر پذیرفته بودند.این تاثیر پذیری به دوره ی هخامنشیان می رسد؛زمانی که مصر یکی از ساتراپ های هخامنشی بود.
جشن نوروز
جشن نوروز و مهرگان،جشن های بسیار کهن فلات ایران اند.از هزاره ی سوم پیش از میلاد،در آسیای باختری دو جشن برگزار می شد:
-جشن آفرینش در اوایل پاییز
-جشن باززایی و ایزد نباتی در آغاز بهار
در سرزمین ایران نیز نوروز جشن بهاری و مهرگان جشن پاییزی بوده است.جشن نوروز،جشن عمومی سرزمین ایران،جشن پیروزی و فرمانروایی کامل جمشید،شاه نیک چهره و خوب رمه است.اگر چه نوروز،ریشه ای دینی و آیینی دارد،اما زردشتی نیست و در اوستا اشاره ای به این جشن به چشم نمی خورد.
در دوره ی هخامنشیان جشن نوروز در تخت جمشید برگزار می شد.«تخت جمشید مرکز آیینی و دینی در زمان هخامنشیان بود»در ادبیات میانه یا نوشته های مانوی و پهلوی،از نوروز بسیار سخن گفته می شود.
در سرزمین ما مردم چند روز پیش از نوروز،مردم به گورستان می رفتند و چراغ می بردند تا راه ارواح را روشن کنند.
