ابن رسته

جغرافی دان و گزارشگر آثار باستانی (درگذشت 300 ق، 913 م)

ابن رُسته از مردم اصفهان بود و اندکی پیش از مرگش کتاب الاَعلاق النَفیسه (گرانمایه ترین گران مایه ها) را به نگارش در آورد. این کتاب به معرفی شهر های بزرگ جهان اسلام و برخی سرزمین های دیگر مانند، روم شرقی، سرزمین مجار ها، بلغار ها، روس ها و اسلاو ها و بخش هایی از شرق دور مانند کامبوج، می پردازد. آن چه گزارش این جغرافی دان ایرانی را از گزارش های معاصرانش مانند یعقوبی و جیهانی متمایز می سازد، اشاره به تاریخ شهر ها و آثار باستانی آن هاست.

ابن رسته در سال 290 ق در شهر مکه بود و در کنار گزارشی از تاریخ بنای کعبه و چاه زمزم، به و صف دقیق مسجد الحرام با اشاره به اندازه دیوار ها، شماره ستون ها و پلکان های آن جا پرداخت. وصف دقیقی نیز از مدینه و مسجد پیامبر همراه با تاریخچه و اندازه های دقیق فراهم کرد. وی در وصف بنا های دیگری مانند فانوس دریایی اسکندریه، اهرام مصر و برخی صومعه ها و کاخ ها نیز دقیق است. ابن رسته ایوان مداین را با شکوه ترین ساختمانی می داند که با گچ و آجر ساخته شده است و از برخی کاخ ها و دژ های باستانی اصفهان و مازندران خبر می دهد. با در نظر گرفتن این گزارش ها شاید بتوانیم وی را باستان شناس نیز به شمار آوریم.

ابن رسته مانند بسیاری از جغرافی دانان دوره اسلامی و به پیروی از شیوه کهن ایرانیان، جهان را به هفت اقلیم تقسیم می کند و شهر های مهم آن ها را بر می شمارد. و به مانند ابن خرداذبه از عراق کنونی با عنوان «دل ایرانشهر» یاد می کند. در بخشی از کتاب خود به شرح راه ها می پردازد که بیشتر آنها را از کتاب ابن خرداذبه و جغرافی دانان معاصرش به ویژه یعقوبی گرفته است.