ریتون های طلایی

برخی از چشمگیر ترین  و با ارزش ترین دست ساخته هایی که باستان شناسان یافته اند جام های طلای نابی است که ریتون نام داشت. این جام های تزئینی نشان می دهند که ثروتمندان چگونه زندگی می کردند و کار صنعتگران ایرانی نیز از چه کیفیت بالایی برخوردار بوده است.

شکل ریتون بی نظیر بود. هر ریتون دو بخش متمایز داشت: یک سر آن به صورت مجسمه ای از سر و دست و سینه حیوانی نظیر شیر یا موجودی افسانه ای نظیر گریفین(نیمی شیر و نیمی عقاب) بود، و سر دیگرش به صورت یک جام. جام که در آن آب یا هر نوشیدنی دیگری می ریختند، با زاویه ی قائمه به پشت حیوان متصل می شد. پرداخت بخش حیوانی ریتون آن را به ارزشمند ترین دست ساخته ی طلایی دوره هخامنشی تبدیل می کند. پیکره چه شیر باشد و چه گریفین ،جزئیات چهره ،دندان ها ،دهان باز در حال غرش و پنجه های جلویی با استادی و مهارت خاصی ساخته شده اند. درِ جام با انگشت نوشنده پوشیده می شد تا از بیرون ریختن نوشیدنی جلوگیری شود و هرگاه نوشنده می خواست جرعه ای بنوشد ،انگشتش را بر می داشت و لبه جام را به لب هایش نزدیک می کرد.

باستان شناسان متخصص دست ساخته های طلایی نتیجه گرفته اند که این ریتون های طلایی را با چکش کاری ،کنده کاری ،جوشکاری و پرچ کردن قطعات مختلف آن به هم ساخته اند . بدنه ی جام را با پرچ به بخش حیوانی متصل ساخته اند.

سابقه هنر ریتون سازی به هزاره چهارم قبل از میلاد یعنی به حدود ۶۰۰۰ سال قبل باز می‌گردد. از هزاره چهارم پیش از میلاد تا قرن‌های هفتم و هشتم پیش از میلاد (۲۸۰۰ سال قبل) تعداد ناچیزی ریتون کشف شده‌است. در طول دوران حکومت ماد ها، هنر ریتون سازی پیشرفت بسیار کرد. این هنر در دوران هخامنشیان به اوج خود رسید.

یونانیان پس از پیروزی در جنگی با ایران، شمار بسیار زیادی از ظرف‌های زرین و سیمین ایران، از جمله تکوک‌های زیادی را با خود به غنیمت بردند. در آتن، ناگهان پس از جنگ با ایران تکوک‌های ایرانی بسیاری دیده می‌شود. ساخت این تکوک‌ها از سوی یونانیان تقلید شد و به یونانی ریتون نام گرفت.

تکوک‌های بسیاری در ایران از دوران مادها، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و اسلامی به‌جا مانده‌است که در موزه‌های سراسر جهان موجودند. یکی از مهم‌ترین تکوک‌های در موزه‌ها، تکوکی است که به وسیله یک ریخته گر زرتشتی به نام روزبه پسر افریدون پسر بزرین که در سال ۶۰۳ قمری ساخته شده‌است.

تکوک طلایی بز کوهی هگمتانه از آثار باستانی دوره هخامنشی است که در هگمتانه کشف شده است. این ریتون به شکل سر یک بز کوهی ساخته شده است. تکوک طلایی بز کوهی هگمتانه در موزه ایران باستان نگهداری می شود.